Lịch sử hình thành họ Nguyễn ở Việt Nam

Năm 1232, nhà Lý suy vong, Trần Thủ Độ đã bắt con cháu của dòng họ Lý chuyển sang họ Nguyễn. Khi Hồ Quý Ly lật đổ nhà Trần, ông ta đã giết rất nhiều con cháu của dòng họ Trần. Vì thế đến khi nhà Hồ sụp đổ, con cháu của họ Hồ vì sợ trả thù nên tất cả đã đổi sang họ Nguyễn.
Năm 1592, nhà Mạc suy tàn, con cháu của dòng họ Mạc cũng lại đổi họ sang Nguyễn. Khi triều đại nhà Nguyễn nắm quyền năm 1802, một số con cháu của họ Trịnh cũng vì sợ trả thù nên lần lượt đổi họ sang Nguyễn, số còn lại trốn lên Bắc sang Trung Quốc. Trong luật của triều đại nhà Nguyễn, những người mang họ Nguyễn được hưởng nhiều đặc lợi, được triều đình ban thưởng, và vì thế các tội nhân cũng theo đó đổi họ sang Nguyễn nhằm tránh bị bắt.

Dưới đây là một số nhân vật nổi tiếng ở Việt Nam mang họ Nguyễn :

- Nguyễn Bặc: Công thần khai quốc nhà Đinh
- Nguyễn Hiền: Trạng nguyên trẻ nhất trong lịch sử Việt Nam
- Nguyễn Trãi: Công thần khai quốc nhà Hậu Lê
- Nguyễn Xí: Công thần khai quốc nhà Hậu Lê
- Nguyễn Trực, Lưỡng quốc trạng nguyên
- Nguyễn Nghiêu Tư, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Quang Bật, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Giản Thanh, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Đức Lượng, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Thiến, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Bỉnh Khiêm, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Quyện, danh tướng nhà Mạc
- Nguyễn Hoàng, chúa Nguyễn đầu tiên
- Nguyễn Kỳ, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Lượng Thái, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Xuân Chính, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Quốc Trinh, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Đăng Đạo, Trạng nguyên Việt Nam
- Nguyễn Hữu Dật
- Nguyễn Hữu Cảnh, quan của chúa Nguyễn, có công mở cõi miền Đông Nam Bộ
- Nguyễn Huệ-Nguyễn Nhạc-Nguyễn Lữ (là 3 anh em nhà Tây Sơn)
- Nguyễn Ánh tức vua Gia Long của nhà Nguyễn
- Nguyễn Du : Đại thi hào của dân tộc
- Nguyễn Văn Thoại
- Nguyễn Công Trứ : Nhà văn, nhà quân sự lớn dưới thời nhà Nguyễn (Gia Long, Minh Mạng)
- Nguyễn Tri Phương : Tổng chỉ huy triều đình Nguyễn chống lại thực dân Pháp
- Nguyễn Khuyến
- Nguyễn Khắc Hiếu
- Nguyễn Thái Học
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Cao Kỳ
- Nguyễn Văn Cừ: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Đông Dương.
- Nguyễn Văn Linh: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Nguyễn Sơn: Lưỡng quốc tướng quân
- Nguyễn Hữu Thọ
- Nguyễn Duy Cống tức Đỗ Mười: Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam.
- Nguyễn Minh Triết: Chủ tịch nước CNHXCN Việt Nam
- Nguyễn Tấn Dũng: Thủ tướng nước CNHXCN Việt Nam